قبل از بیان اولین ارتباط ودیپلماسی ایران وآمریکا درپائیز سال ۱۲۷۲ه.ق.ن۱۸۵۵م. و بررسی گوشه های از روابط خارجی ایران وآمریکا درعهد ناصرالدین شاه قاجار،ضرورت داردتابه پیشینه ی جتاریخی حضور بریتانیادرخلیج فارس وجنوب ایران درقرن هفدهم ۱۷ میلادی بازگردیم.
انگلیسی هامدت ها دربصره وبندرعباس حضورفعال سیاسی اقتصادی داشتند.اما قدرت وسیاست پادشاهان صفوی چون شاه عباس وفرمانده جنگ ویابعبارتی وزیرجنگ او الله وردی خان وپسرش امامقلی خان گرجی که بازماندگانشان هم اینک درایل قشقایی طایفه ی فارسیمدان تیره گرجایی حضور دارند سبب شده بودتا با جمع آوری لشکرکه بنابه روایتی باتوجه به حضورایل قشقایی درجنوب کشوراکثریت لشکروفوج مهاجم درجنگ قشقایی بودند،بر بیگانگان پرتغالی درجزیره ی قشم بتازندوضمن تخریب وتسلط برقلعه ی پرتغالی هادرجزیره ی قشم به حضورآنان درآن جزیره پایان داده وهم چنین بافتح بندر گمبرون…یا.قوم برون..قوم به قشقایی یعنی ماسه .و. برون..یعنی پیچ کوه یاتپه.پس قوم برون یا گوم برون یاگمبرون .گردنه وتپه ی ماسه ای آنجاهم به حضورانگلیسی ها پایان داده وبه افتخارتسلط بر بندرگمبرون نامش را مزین بنام شاه عباس صفوی نموده و نام بندرعباس یعنی بندرشاه عباس بدان نهاده وبا این کار درآن سرزمین وبندرتجاری ،سیاسی به تسلط انگلیس پایان دهند.
اما برخلاف پرتغالی ها که بعدازشکست ازشاه عباس صفوی ازسرزمین ایران خارج شده ودیگربازنگشتند.
انگلیسی ها بازسرازبندربصره ومتعاقبأ سرازبندرریشهر و بوشهر کنونی درآوردند…
در زمان زندیه حاکم بندربصره صادق خان برادرناتنی کریم خان زندبودکه فوق العاده بداجنبی وقاطع بود.
روایت ظروف سرامیک وشیشه ای تاجران انگلیسی وشرفیابی شان ازبابت دریافت مجوز ازبرای فعالیت وفروش درایران ودرخواست وکیل ازخدمتگزارظروف مسی ایرانی برای مقایسه وامتحان هردوباهم وشکستن ظروف شیشه وسرامیک تاجران انگلیسی ونشکستن ظروف مسی ایرانی.و.گفتن …چی نی…به زبان لکی یعنی چیزی نیست.ازشی ندارد.به دردنمیخورد.نیزدرجای خودشنیدنی است.که نشان ازبی میلی پادشاه درارتباط با انگلیس است.که میفرمود انگلیسیان فکرمیکنندماهم مانندهندیان هستیم ومیشوداینجاهم کمپانی هندساخت.
تابرسیم به عهدقاجاروحکومت محمدشاه قاجاروانعقادقراردادانگلیسی هاباشیخ سعدون حاکم بوشهربه سال .م.۱۷۶۰
که انگلیسی هابطوررسمی دربوشهرشروع به فعالیت کردند.
درتاریخ ایران سرنوشت دوشهر هرات وبوشهر همواره به هم گره خورده و انگلیسی هاهمواره ازبوشهربعنوان گروگان هرات استفاده نموده اند.
انگلیسی ها تاریخ دلاوری پادشاهان ایران ازکورش وتسلط برهندتابهرام ساسانی ونادرشاه افشاروتصرف هندودهلی وآوردن خزائن تاج محل والماس های دریای نوروکوه نورواکبرشاهه وسایرجواهرات وغنائم وخزائن باخبربودند.
وشجاعت ودلاوری پادشاهان ومردم ایران ودوشادوشی لشکراسمعیل خان قشقایی وجنگ چون رستم زالش رادرهندودربازگشت درهرات وحتی برانگیختن حس حسادت نادرشاه افشارودستوربرنابینانمودنش رانیزشنده بودند.
وحوب میدانستندایرانیان اراین مسیربارهابرای تصرف هندازهرات گذشته اندواگربارهم اراده ی تسخیرهندراکنند.هم هندوهم هرات راازدست خواهندداد.
ودرگذرازایرانیان نباید سایرکشورها،بخصوص روسیه و فرانسه هم به هند نباید دسترسی داشته باشند.
لذاتمام سیاست وسعی وتلاش خود رابراین باورگذاشته بودند..
کامران میرزافرزندمحمود که برکشیده ی ایران بود برعلیه محمدشاه به تحریک انگلیسی هاقدعلم نموده وسبب شده بودمحمدشاه بسال ۱۲۵۴ه.ق. به هرات لشکرکشی کند.
محاصره ده ماه طول کشید.
دراین مدت چندباریارمحمدخان وزیرکامران میرزا خواسته بودشهر هرات راتسلیم لشکرایران کنداما مکنیل سفیربریتانیابالباسطمبدل واردلشکرشده وافاغنه راواداربه مقاومت نموده بود.
انگلیسی هاباتوسل به ده هانیرنگ وهمچنین دردستورکارقراردادن اشغال نظامی بندربوشهرمانع ازسقوط شهرهرات شدند.
مکنیل سفیربریتانیادرایران بانامه توانسته بودپالمرستون نخست وزیرانگلستان رابرای لشکرکشی به بندربوشهروجنوب ایران متقاعدکند.
گرچه فریدون میرزاحاکم فارس طی نامه ای به تاریخ ۱۸شوال۱۲۵۴ه.ق.تحرکات
انگلیسی هابرای خریدوذخیره گندم وجو وسلاح وتجهیز سربازو وجود کشتی نظامی رابه اطلاع حاجی میرزا آقاسی صدراعظم رسانیده بود.اماسستی وکرخی وبی مسؤلیتی حاکمان وپادشاه و وزراء سبب شده بودتا دشمنان روزبه روز براوضاع مسلط وبه نفع خودعمل نمایند.
بالاخره در۱۷ژوئن ۱۸۳۸م.
واردخلیج وپس ازچند روزبا۵۰۰سربازویک فروندکشتی جنگی واردبوشهرشدوبوشهرکه بیشتراز۵۰سربازقراگؤزلونیروی دیگری دربوشهرنبودوآنان هم درهمان مقاومت اولیه درهم شکستندوبوشهربعدازیک روزبه تسخیردشمن درآمد.
کاپیتان هنت بالحنی حماسی خودرافاتح خواهند.
خبراشغال بوشهربه تهران رسیدودربوشهروجنوب هم پیچیدوباعث تنفروانزجارمردم شد.
دولت درگیرهرات بودونیروی دیگری نداشت.
اساسأبوشهر رهاشده بود.
مردم به منزل شیخ حسن آل عصفورپناه برده وکسب تکلیف نمودند.
شیخ اعلام جهاد داد.
مردم شهروعشایراطراف وباقرخان تنگستانی برای مبارزه با انگلیسی ها آماده ی مبارزه شدند.
گرچه درمنابع آنزمان بجزحسن فسایی کمترازاین مبارزه یادشده.امابنابه نوشته فسایی تمامی سربازهاو بالیوز را ارشهراخراج نمودند.
آنان پس ازچند روزباخفت به جزیره خارک عقب نشینی کردند.
آنان پس ازشکست دربوشهربه تاریخ اوایل محرم سال۱۲۵۵ه.ق.
قنسولگری رابه خارک انتقال دادند.
معهذامحمدشاه قاجاربه مقاصدانگلستان وسیاست ضدایرانی آنان پی برده وازدخالت آنان درامورداخلی ایران باخبربود.
امابخاطرضعف نظامی واقتصادی وبی کفایتی سیاسی وفسادحاکم بردرباروتشکیلات اجرایی کارچندانی ازدستش برنمی آمد…
بامرگ محمدشاه ورو کارآمدن ناصرالدین شاه بویژه پس ازشکست امپراطوری عثمانی از روسیه باردیگرایران به فکرآزادساختن هرات واستقرار دولت ایران بدانجا چون سابق افتاد.
درخلال این مدت روابط ایران با انگلیس برسرماجرای میرزاهاشم
ودخالت ناروای انگلیس چندان خوب نبود
وناصرالدین شاه برای رهایی ازفشارانگلیس به دنبال روابط بافرانسه و…آمریکا…بود
وکوشیدباایجادروابط اقتصادی وسیاسی نظرآنان رابه ایران جلب نماید.
لذاباارتباط با ناپلئون بناپارت امپراطورفرانسه روابط تجاری وسیاسی برقرارکرد.
وبا ایالات متحده آمریکانیز دذ پائیزسال۱۲۷۲ه.ق.۱۸۵۵م.
معاهده ی اقتصادی وسیاسی بسیارمهم به امضاءرساند.
وبا این کارتوازن قدرت درجنوب وخلیج فارس ایجادنمود.
باسپاس
داریوش زندی…دره شوری
